Mua sắm trực tuyến là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa và khái niệm cơ bản

Mua sắm trực tuyến là quá trình mua bán hàng hóa hoặc dịch vụ thông qua các nền tảng kỹ thuật số, phổ biến nhất là qua Internet. Người tiêu dùng có thể tiếp cận các sản phẩm, so sánh giá cả, đọc đánh giá và hoàn tất giao dịch mà không cần đến trực tiếp cửa hàng vật lý. Hình thức này thường được thực hiện thông qua website thương mại điện tử hoặc ứng dụng di động.

Về mặt cấu trúc, mua sắm trực tuyến là một nhánh trong hệ sinh thái thương mại điện tử (e-commerce). Giao dịch được thực hiện bằng các phương thức điện tử từ khâu tìm kiếm, đặt hàng đến thanh toán. Các nền tảng lớn như Amazon, Shopee, Tiki, Lazada hay Tiktok Shop là ví dụ điển hình cho các hệ thống hỗ trợ mua sắm trực tuyến quy mô lớn.

Theo Investopedia, thương mại điện tử là hoạt động trao đổi hàng hóa, dịch vụ, tiền tệ và dữ liệu thông qua mạng lưới điện tử. Mua sắm trực tuyến là hình thức phổ biến nhất của thương mại điện tử B2C (doanh nghiệp đến người tiêu dùng), nhưng cũng mở rộng sang các mô hình B2B, C2C và D2C.

Quy trình mua sắm trực tuyến

Mua sắm trực tuyến diễn ra theo một chuỗi hành động mang tính lặp lại và có tính hệ thống, thường được thiết kế để tối ưu hóa trải nghiệm người dùng. Quy trình cơ bản bao gồm năm bước: tìm kiếm, lựa chọn, thanh toán, xác nhận đơn hàng và nhận hàng.

1. Tìm kiếm sản phẩm: Người dùng sử dụng công cụ tìm kiếm hoặc bộ lọc để xác định mặt hàng cần mua.
2. Thêm vào giỏ hàng: Sản phẩm được chọn sẽ được lưu tạm thời để người dùng có thể mua nhiều món trong một đơn hàng.
3. Điền thông tin thanh toán: Bao gồm địa chỉ giao hàng, hình thức thanh toán và thông tin liên hệ.
4. Xác nhận đơn hàng: Hệ thống sẽ gửi thông báo qua email/SMS xác nhận chi tiết đơn hàng.
5. Nhận hàng: Sản phẩm được vận chuyển đến tận nơi hoặc đến điểm lấy hàng do người dùng lựa chọn.

Các nền tảng hiện đại còn tích hợp công nghệ AI để đề xuất sản phẩm cá nhân hóa, chatbot để hỗ trợ nhanh chóng và hệ thống theo dõi đơn hàng theo thời gian thực. Theo Visa, đảm bảo an toàn thanh toán là yếu tố cốt lõi giúp quy trình diễn ra trơn tru.

Ưu điểm của mua sắm trực tuyến

So với hình thức mua sắm truyền thống, mua sắm trực tuyến mang lại nhiều lợi ích vượt trội về mặt tiện lợi, hiệu quả và cá nhân hóa trải nghiệm. Người tiêu dùng có thể truy cập hàng trăm nghìn sản phẩm chỉ trong vài cú nhấp chuột mà không bị giới hạn bởi không gian, thời gian hay vị trí địa lý.

Một số lợi ích tiêu biểu gồm:

• Tiết kiệm thời gian: Không cần đến cửa hàng, không phải chờ đợi xếp hàng.
• So sánh giá cả dễ dàng: Có thể xem nhiều sản phẩm từ các nhà cung cấp khác nhau chỉ trong vài giây.
• Khuyến mãi liên tục: Các nền tảng thường xuyên tung ra mã giảm giá, chương trình miễn phí vận chuyển hoặc hoàn tiền.
• Linh hoạt: Mua sắm vào bất kỳ thời điểm nào, kể cả ngoài giờ hành chính.

Theo Forbes Advisor, người tiêu dùng hiện đại đánh giá cao tính minh bạch và khả năng truy xuất thông tin, giúp họ đưa ra quyết định mua hàng có cơ sở hơn so với mô hình truyền thống.

Nhược điểm và rủi ro

Bên cạnh các ưu điểm rõ rệt, mua sắm trực tuyến cũng đi kèm với những bất lợi và rủi ro mà người dùng cần cân nhắc kỹ lưỡng. Hạn chế lớn nhất là không thể kiểm tra vật lý sản phẩm trước khi nhận hàng, dẫn đến nhiều trường hợp nhận sản phẩm không đúng kỳ vọng.

Một số rủi ro đáng chú ý:

• Chất lượng không đúng mô tả: Hình ảnh quảng cáo khác biệt so với thực tế.
• Giao hàng chậm trễ: Do lỗi vận chuyển, tắc biên, hay thiếu hàng tồn kho.
• Khó đổi trả: Một số sàn thương mại hạn chế chính sách đổi trả hoặc quy trình phức tạp.
• Thông tin cá nhân bị lộ: Do lỗ hổng bảo mật hoặc thao tác sai từ người dùng.

Theo HRCCU, một chiến lược phòng ngừa rủi ro hiệu quả là luôn mua sắm trên các nền tảng đáng tin cậy, đọc kỹ đánh giá sản phẩm và chọn hình thức thanh toán an toàn.

Vấn đề bảo mật và an toàn thông tin

Bảo mật thông tin cá nhân và dữ liệu tài chính là một trong những thách thức lớn nhất của mua sắm trực tuyến. Khi người tiêu dùng thực hiện thanh toán qua mạng, họ buộc phải cung cấp những thông tin nhạy cảm như số thẻ tín dụng, địa chỉ, email và số điện thoại. Những dữ liệu này, nếu rơi vào tay kẻ xấu, có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như đánh cắp danh tính, chiếm đoạt tài sản, hoặc quấy rối cá nhân.

Một số rủi ro an ninh thường gặp bao gồm:

• Phishing: Các trang web giả mạo hoặc email lừa đảo yêu cầu nhập lại thông tin thanh toán.
• Malware: Mã độc được cài vào thiết bị người dùng thông qua link rút gọn hoặc quảng cáo.
• Thanh toán không mã hóa: Các giao dịch không sử dụng giao thức HTTPS, làm lộ thông tin trên đường truyền.

Theo ECPI University, các biện pháp phòng ngừa bao gồm sử dụng mật khẩu mạnh, xác thực hai yếu tố, không lưu thông tin thẻ trên trình duyệt, và ưu tiên mua sắm tại các nền tảng uy tín có chứng chỉ bảo mật SSL.

Xu hướng và thống kê hiện tại

Mua sắm trực tuyến không chỉ là một lựa chọn thay thế cho mua sắm truyền thống, mà đang trở thành xu thế chính của tiêu dùng toàn cầu. Sự bùng nổ của điện thoại thông minh, Internet tốc độ cao và hệ thống thanh toán điện tử an toàn đã thúc đẩy sự tăng trưởng nhanh chóng của thương mại điện tử trên toàn thế giới.

Theo OptinMonster, tính đến năm 2024, hơn 2,7 tỷ người đã tham gia mua sắm trực tuyến, với doanh số toàn cầu vượt mốc 6,9 nghìn tỷ USD. Các khu vực dẫn đầu về doanh số là Trung Quốc, Mỹ và châu Âu. Đặc biệt, các sàn thương mại điện tử như Amazon, Alibaba và Shopee đang chiếm lĩnh thị phần lớn tại từng khu vực.

Bảng dưới đây tóm tắt một số thống kê đáng chú ý:

Ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng

Mua sắm trực tuyến đã làm thay đổi đáng kể thói quen và hành vi tiêu dùng. Thay vì đến cửa hàng, người dùng hiện nay thường tham khảo đánh giá sản phẩm, xem video trải nghiệm và đặt hàng ngay trên điện thoại. Họ ưu tiên các thương hiệu minh bạch thông tin, có hình ảnh rõ ràng, chính sách hoàn tiền và giao hàng nhanh chóng.

Các xu hướng hành vi tiêu dùng nổi bật gồm:

• Ưu tiên sản phẩm có đánh giá tích cực, hình ảnh thực tế từ người mua trước.
• Sử dụng chatbot hoặc AI để hỏi đáp thông tin sản phẩm tức thì.
• Tăng nhu cầu về giao hàng trong ngày, giao hàng xanh, không nhựa.
• Mua hàng từ các thương hiệu có trách nhiệm xã hội và môi trường.

Theo Economic Times, thế hệ Z đóng vai trò tiên phong trong xu hướng tiêu dùng bền vững, với hơn 60% người tiêu dùng Gen Z sẵn sàng trả thêm tiền cho sản phẩm thân thiện với môi trường.

Ảnh hưởng đến doanh nghiệp và thị trường

Sự phát triển mạnh mẽ của mua sắm trực tuyến buộc các doanh nghiệp phải chuyển đổi số nhanh chóng để bắt kịp nhu cầu thị trường. Các doanh nghiệp từ nhỏ đến lớn đều đang đầu tư vào xây dựng nền tảng thương mại điện tử riêng hoặc tham gia các sàn lớn để gia tăng độ phủ thương hiệu và tối ưu hóa doanh thu.

Các tác động chính đến doanh nghiệp bao gồm:

• Gia tăng chi phí đầu tư vào hệ thống website, thanh toán và kho vận.
• Chuyển trọng tâm từ tiếp thị truyền thống sang digital marketing (SEO, ads, influencer).
• Yêu cầu đội ngũ hỗ trợ khách hàng 24/7 để xử lý khiếu nại và hậu mãi.
• Phải cạnh tranh giá cả gay gắt hơn do người dùng dễ so sánh và tìm giá rẻ nhất.

Theo Shopify, hơn 70% doanh nghiệp nhỏ tại Mỹ đã có kênh bán hàng trực tuyến riêng, và hơn 50% doanh thu thương mại điện tử toàn cầu hiện đến từ các thiết bị di động. Điều này khẳng định vai trò sống còn của thương mại điện tử trong chiến lược dài hạn của doanh nghiệp.

Kết luận

Mua sắm trực tuyến là một xu thế tất yếu trong thời đại số, mang đến nhiều tiện ích vượt trội cho người tiêu dùng lẫn doanh nghiệp. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả mô hình này, cần phải hiểu rõ quy trình vận hành, nhận diện rủi ro bảo mật, theo dõi xu hướng hành vi tiêu dùng và ứng dụng các công nghệ hỗ trợ phù hợp.

Trong tương lai gần, mua sắm trực tuyến sẽ ngày càng tích hợp mạnh với AI, thực tế ảo (AR/VR), và các hệ thống thanh toán phi tiếp xúc, tạo nên trải nghiệm người dùng cá nhân hóa và toàn diện hơn bao giờ hết.